Séance tenue à la Bibliothèque Royale à Bruxelles, le 16 noembre 2019

Vergadering in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel op 16 november 2019

Naar aanleiding van de publicatie van zijn studie Loden zegels & verzegelingen. Eerste hulp bij identificatie (Wijer & Voorburg 2019), geeft de spreker een rijk geïllustreerd overzicht van de verschillende types loden zegels die vanaf de middeleeuwen in onze streken gebruikt werden. Hij verwijst daarbij naar de Romeinse en Byzantijnse oorsprong van de bullen en andere zegels die met behulp van een touwtje aan documenten of voorwerpen bevestigd werden. Hij legt daarbij de klemtoon op de technische beschrijving en onderscheidt verschillende types. Tweepuntzegels zijn voorzien van een diagonaal kanaal bestemd voor een touwtje waarmee het zegel bevestigd wordt. Dit type kan echter relatief makkelijk losgemaakt en opnieuw gebruikt worden. In de loop der tijd worden allerlei beveiligingsmechanismen ontwikkeld om dergelijke afhangende zegels beter te bevestigen. Een van die nieuwe types - het driepuntzegel - ontstaat tijdens de 18de eeuw en wordt tijdens de 19de en de 20ste eeuw internationaal het meest gebruikte soort loden zegel. Tweepuntzegels mogen niet verward worden met pijpzegels die in textiel geweven worden en die typisch zijn voor de Lage Landen. De oudste exemplaren dateren van de 14de eeuw. Vanaf het begin van de 17de eeuw raken ze echter in onbruik. Pijpzegels zijn goede indicatoren voor de invloed van wevers uit de Lage Landen in bijv. Engeland en Duitsland. Scharnierzegels worden vaak ook lakenloden genoemd hoewel ze ook voor andere stoffen dan wollen lakens gebruikt werden en zelfs voor andere producten dan textiel. Hun oorsprong is onduidelijk. Wellicht zijn ze nog voor de 13de eeuw in onze streken ontstaan. Scharnierzegels bestaan uit twee loden schijfjes die aan elkaar bevestigd zijn door midden van een scharnier. Aan de binnenzijde van een schijfjes bevindt zich een pin - vandaar dat soms ook de naam pinlood gebruikt wordt - die bij het zegelen door een corresponderend gat in het andere schijf gestoken wordt. In de loop der tijd worden verschillende bijkomende beveiligingsmechanismen ontwikkeld zoals een gespleten pin, dubbele pin, dubbele gespleten pin en viervoudige pin. De spreker besteedt ook aandacht aan de Engelse zegels die zowel formeel als functioneel een heel andere ontwikkeling doormaken. Hij signaleert het bestaan van enkele types die gedurende korte tijd alleen in bepaalde steden zoals Valenciennes gebruikt werden of voor bepaalde producten zoals ijzerdraad uit Scandinavië en Noord-Duitsland of theriak uit Venetië. Tot slot pleit hij voor een grondige technische beschrijving van zegels om vooringenomenheid over de functie van loden zegels te vermijden. Deze is immers niet beperkt tot kwaliteitsgarantie van laken of textiel maar verschilt van plaats tot plaats en van periode tot periode waarbij kwaliteitsgarantie slechts een aspect is en bewijs dat aan fiscale verplichtingen voldaan is minstens even belangrijk is.

François de Callataÿ, FINA Wiki : un website en construction pour la République des médailles (XVIe-XVIIIe s.)

François de Callataÿ présente un site web en construction dédié à toutes les sources non imprimées relatives aux monnaies antiques de la Renaissance jusqu’à la fin du XVIIIe s. Ce site web, hébergé par l’Académie autrichienne des Sciences, est le prolongement attendu du projet FINA (Fontes Inediti Numismaticae Antiquae), lancé à Berlin en 1989 sous l’auspice de l’Académie royale de Belgique et de l’Académie autrichienne des Sciences et bénéficiant de plusieurs patronages prestigieux (l’Union Académique Internationale, l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, la Berlin Brandenburgisches Akademie der Wissenschaften, l’Unione Accademica Nazionale). Plus concrètement, c’est le projet viennois de publication de toutes les correspondances de ou adressées à Joseph Eckhel, porté par Bernhard Woytek et Daniela Williams, qui a permis cet heureux développement lors de l’été 2019. L’architecture de FINA Wiki a été conçue par le webmaster Bernhard Krabina. L’orateur explique qu’il aura beaucoup travaillé ces derniers mois à introduire une partie substantielle déjà (c. 40%) des informations contenues dans ce qu’il a appelé le « Grand Document ». Concrètement plus de 1.800 lettres (sur c. 4.500) ont déjà été introduites, ainsi que plus de 800 titres de bibliographie, environ 800 personnes (auteurs ou récipiendaires de correspondance). Utilisant comme son nom l’indique la technologie Wikipedia, le site FINA Wiki génère automatiquement un grand nombre de cartes et de statistiques. Il permet, via une série de filtres, de trier l’information selon une multitude de choix. L’espoir est de pouvoir terminer l’intégration de toutes les données présentes dans le Grand Document pour pouvoir présenter le site lors du prochain Congrès international de numismatique en septembre 2021 à Varsovie.