Réunion à la Bibliothèque royale, le 16 décembre 2017

Vergadering in de Koninklijke Bibliotheek, op 16 december 2017

Le président ouvre la séance à 14h30.

François de Callataÿ, La place de la numismatique (1750-2008) à l'aune de Google Books Ngram Viewer

Books Ngram Viewer est un outil rendu accessible en 2010 par Google. En dépit de quelques biais méthodologiques, Books Ngram Viewer permet des recherches linguistiques robustes (à partir d’un corpus de plus de 15 millions de livres) dans plusieurs langues, de 1500 jusqu’à nos jours. La présente communication considère d’abord quelques points de terminologie en français (“médailles” versus “monnaies” ; “numismatistes” versus “numismates”), avant d’explorer plus longuement la place de la numismatique sur le long terme (1750-2008) : par exemple « numismatique » versus « archéologie », ou « épigraphie », et cela dans différentes langues (le français, l’anglais, l’allemand et l’italien). Le poids fluctuant de différents sous-domaines comme la numismatique romaine ou grecque est aussi examiné. D’une façon générale, il apparaît que la numismatique et les champs qui lui sont associés ont connu un âge d’or dans la seconde moitié du XIXe siècle sur une toile de fond parfois teintée de nationalisme.

Hadrien J. Rambach, Numismatographie et numismaticite, nummophiles et numismanes : note à propos de divers termes désuets

Divers mots inhabituels ont été utilisés par le passé, tels que « la métallique », numismatology, numismatographie, numismaticitis, numismal / numismales, etc. Les experts dans ce domaine ont été qualifiés de nummophiles et de numismanes, mais en 1829 Théophile Marion du Mersan (1780-1849) publia un texte qui justifie l’usage «de numismatiste plutôt que numismate. Lors de la publication d’un article par Anatole de Barthélémy en 1893, il semblait que numismatiste (parallèle de diplomatiste – et non diplomate) avait remporté la victoire, mais Ernest Babelon le remit en cause et l’usage l’emporta : nous sommes des numismates.
Texte et slides disponibles sur : https://independent.academia.edu/HadrienRambach/Talks

Hugo Vanhoudt, Nobel 1582 met de gekroonde gestrengelde handen, geslagen te Gent

In het museum STAM te Gent worden drie (verroeste) muntstempels, één voorzijde en twee keerzijde stempels, bewaard die sinds de 19de eeuw in de inventarissen van het stadsarchief worden vermeld. Deze stempels werden gebruikt voor het slaan van de nobel met de gestrengelde handen in de banier.
Van de nobel 1582 met de gestrengelde handen is slechts één origineel exemplaar gekend (verzameling van Nationale Bank van België), naast vijf naslagen die in 1838 werden vervaardigd voor de verzamelaars. De naslagen werden geslagen met de verroeste stempels. Hiervoor werd één van de keerzijde stempels die geen gebruikssporen heeft als verroest gebruikt waardoor we mogen aannemen dat deze niet speciaal is aangemaakt in de 19de eeuw maar samen met de twee andere stempels als zijnde 16de eeuws kan worden aangenomen.
Gezien er vandaag maar één origineel exemplaar bekend is én slechts één gebruikte keerzijde stempel mag men aannemen dat het slagaantal veel beperkter is geweest dan het slagaantal van 18.500 exemplaren dat in de literatuur wordt aangegeven. Van de 175 nobels op dubbel gewicht die van deze nobel met gestrengelde handen zouden zijn geslagen werd geen exemplaar teruggevonden.
Deze kleine, speciale en beperkte uitgifte is waarschijnlijk uitgegeven naar aanleiding van de inhuldiging van Frans van Anjou als graaf van Vlaanderen op 23 augustus 1582. Het symbool van de gekroonde gestrengelde handen kan worden verklaard. De gestrengelde handen bevestigen de trouw van de vier leden van Vlaanderen (Brugge, Gent, Ieper en Brugse Vrije) aan de nieuwe graaf, analoog met een penning van 1581 die de trouw uitspreken in afwachting van de komst van de nieuwe graaf. De kroon refereert naar de erkenning als nieuwe vorst door de Leden van Vlaanderen en de andere provincies.
De uitgiften van de nobel met de lelies in de banier beginnen in 1581 en worden verder aangemaakt, vermoedelijk tot maart 1583. Het in 1583 verder gebruiken van muntstempels met het jaartal 1582 voor het slaan van deze nobels met de drie lelies is niet ongebruikelijk zolang de stempels goed zijn. Daarna wordt overgegaan naar het type met de leeuw in de banier, mogelijk iets voor of na het vertrek van Frans van Anjou op 4 april 1583.
De 175 nobels op dubbel gewicht, die op 25 oktober 1582 zijn geslagen, kunnen worden verklaard als zijnde van het type met de 3 lelies en waarvan een exemplaar is teruggevonden ( ex coll. Vernier).

Hugo Vanhoudt, Klop van Gulden Vlies (1652)

Een Plakkaat van 20 februari 1652 verplicht in de Spaanse Nederlanden een klop van het Gulden Vlies aan te brengen op deze Spaanse matten die in Mexico en Spanje werden geslagen, en niet op de munten van Potosi.
Deze klop was een garantie dat de ‘geklopte’ munt van het juiste gewicht én zilvergehalte was en voldeed aan de reglementaire voorschriften. De geklopte munt van 8 realen had een waarde van 48 stuiver, zijnde gelijkgesteld aan een patagon.
Kapitein Francisco Gomez de la Rocha organiseert in 1642 een grootse fraude (1642-1648) in Potosi, waarbij het zilvergehalte van de 8 realen en kleinere denominaties werd verlaagd van 93,5% naar 60-70%, werd het vertrouwen in de Spaanse zilverhandel in diskrediet gebracht. In 1648 was Filips IV verplicht om streng in te grijpen om uiteindelijk in 1652 de beeldenaars van de munten in Potosi te veranderen.
In de Spaanse Nederlanden werden de munten uit Potosi nietig verklaard in 1648 en op de gecontroleerde munten uit Mexico en Spanje werd het merkteken met het Gulden Vlies geklopt om deze duidelijk herkenbaar te maken. Doch fraudeurs hebben met valse kloppen van het Gulden Vlies tevens niet-reglementaire munten van een klop met het Gulden Vlies voorzien zodat de chaos volledig was. Uiteindelijk heeft Karel II de circulatie van alle Spaanse matten in onze gewesten moeten verbieden (ordonnantie van 8 februari 1672) en deze te laten inleveren bij de gewestelijke muntateliers om te verwerken in lokale munttypes.
Door het frauduleus gebruik van de klop van het Gulden Vlies is het voor de numismaat bijna onmogelijk om de authentieke en valse kloppen te kunnen onderscheiden.